Στο Αγιον Ορος φυλάσσεται ο μεγαλύτερος αριθμός ελληνικών χειρογράφων στον κόσμο και μάλιστα εικονογραφημένων (περισσότερα από 30.000). Μάλιστα, η συμβολή τους στην ανάπτυξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ιδιαίτερα σημαντική
Οἱ ἁγιορεῖτες Πατέρες, παράλληλα μέ τούς ἀγῶνες τους γιά ἰσάγγελη πολιτεία, κάθαρση, θεῖο φωτισμό καί θέωση, εἶχαν καί ἔχουν πρωταρχικό μέλημά τους τήν περιφρούρηση καί τη μετάδοση τῆς ὀρθόδοξης πίστης, τῆς κατά Θεόν σοφίας καί τῆς ἀνόθευτης ἀλήθειας, μέσω τοῦ γραπτοῦ κυρίως λόγου, μέ στόχο τήν ἀναβάθμιση τοῦ πνευματικοῦ ἐπιπέδου τόσο τῶν ἴδιων τῶν μοναχῶν ὅσο καί τῶν συνανθρώπων μας.
Ἀπό τά πρῶτα χρόνια τῆς ὀργάνωσης τοῦ μοναστικοῦ βίου ἡ συγγραφή καί η ἀντιγραφή χειρογράφων θεωρήθηκαν ἀναπόσπαστες πτυχές τῆς δραστηριότητας τῶν μοναχῶν. Ἔτσι, ἀναπτύχθηκαν στόν ἱερό αὐτόν τόπο, μέ πρωτοβουλία -τίς περισσότερες φορές- τῶν ἴδιων τῶν ἱδρυτῶν καί κτητόρων τῶν ἁγιορειτικῶν μονῶν, ἐργαστήρια ἀντιγραφῆς χειρογράφων. Βλέπουμε λοιπόν τόν διοργανωτή τοῦ ἀγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ ὅσιο Ἀθανάσιο τόν Ἀθωνίτη, τόν κτήτορα τῆς Μεγίστης Λαύρας (ἔτος 963), ἀλλά καί στή συνέχεια τούς κτήτορες καί τῶν ἄλλων ἀθωνικῶν μονῶν, νά προβλέπουν τήν ὕπαρξη χώρων εἰδικῶν γιά τή στέγαση καί τη φύλαξη τῶν χειρογράφων βιβλίων στά ὑπερῶα τῶν κεντρικῶν ναῶν, ἀλλά καί νά ἱδρύουν καί νά λειτουργοῦν ἐργαστήρια ἀντιγραφῆς χειρογράφων (scriptorium) ὄχι μόνο θρησκευτικοῦ καί ἐκκλησιαστικοῦ περιεχομένου, ἀλλά καί φιλοσοφικοῦ, ἰατρικοῦ, νομικοῦ, ἱστορικοῦ, ἐκπαιδευτικοῦ καί μουσικοῦ. Τά ἐργαστήρια αὐτά ὠργανώθηκαν περισσότερο κατά τή μεταβυζαντινή περίοδο, ὅταν τό Ἅγιον Ὄρος, μετά τήν πτώση τῆς βασιλίδος τῶν Πόλεων, ἀνέλαβε ἡγετικό ρόλο στήν πνευματική ζωή, στά γράμματα καί στίς τέχνες.
Περισσότεροι ἀπό 60 εἶναι οἱ μέχρι σήμερα γνωστοί ἐπώνυμοι ἁγιορεῖτες μοναχοί πού ἀντέγραψαν χειρόγραφα, καί σέ πολλές ἑκατοντάδες ἀνέρχονται τά σωζόμενα ἐνυπόγραφα χειρόγραφα πού γράφηκαν ἐντός τῆς ἀθωνικῆς χερσονήσου.
Ἀνάμεσα στούς ὀνομαστότερους καί ἱκανότερους βιβλιογράφους, βρίσκουμε τόν ὅσιο Ἀθανάσιο τόν Ἀθωνίτη, τόν μαθητή του, μοναχό Ἰωάννη Λαυριώτη (10ος αἰ.), τόν ὅσιο Εὐθύμιο τόν Ἰβηρίτη, τόν Θεοφάνη τῆς Μονῆς Ἰβήρων (α΄ τέταρτο 11ου αἰ.), τόν ὅσιο Ἰωάννη τόν Κουκουζέλη, τόν μοναχό Νεῖλο Λαυριώτη, τόν ἱερέα Ἄνθη (ἔτος 1106), Ἰωάννη, Κάλλιστο (ἔτος 1322), Γρηγόριο καί Φιλόθεο τούς Βατοπαιδινούς, τόν ὅσιο Διονύσιο τόν Ρήτορα (16-17ος αἰ.), τόν ὅσιο Θεόφιλο τόν Μυροβλύτη (17ος αἰ.), τόν μοναχό Εὐφρόσυνο Κουτλουμουσιανό, τόν ἱερομόναχο Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτη (18ος αἰ.), τόν μοναχό Ἰάκωβο Νεασκητιώτη (19ος αἰ.), τόν Χαρίτωνα τόν Πνευματικό (19ος αἰ.) κ.ἄ. Σ᾿ αὐτόν λοιπόν τόν ἱστορικό καί ἁγιασμένο τόπο διατηρεῖται ὁ μεγαλύτερος ἀριθμός ἀπό τά ἱερά καί τά ὅσια τοῦ γένους μας, ἀπό τήν βυζαντινή καί τη μεταβυζαντινή περίοδο τῆς ἱστορίας του. Στόν Ἄθω φυλάσσεται ὁ μεγαλύτερος ἀριθμός ἑλληνικῶν χειρογράφων καί μάλιστα εἰκονογραφημένων στόν κόσμο, ἀφοῦ στά 20 κοινόβια μοναστήρια, στίς 12 σκῆτες καί στά 1.000 ἄλλα καθιδρύματα φυλάσσονται περισσότερα ἀπό τά μισά σωζόμενα διεθνῶς ἑλληνικά χειρόγραφα. Ἀνάμεσά τους καί περίπου 3.000 μουσικά χειρόγραφα, τῶν ὁποίων ἡ μελέτη συνέβαλε σέ καίριο βαθμό στήν συνέχιση τῆς ἱστορικῆς πορείας τῆς ἐθνικῆς μας μουσικῆς. Σήμερα στό Ἅγιον Ὄρος φυλάσσονται περισσότερα ἀπό 30.000 χειρόγραφα, ἀπό τά ὁποῖα τά μισά περίπου κατέχουν οἱ τρεῖς μεγάλες μονές Μεγίστης Λαύρας, Βατοπαιδίου καί Ἰβήρων.
Ἡ μεγάλη προσφορά τῶν βυζαντινῶν προγόνων μας στήν ἱστορία τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πνεύματος παραμένει ἡ διάσωση καί παράδοση οὐσιαστικῶν τμημάτων τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας. Καί μπόρεσαν νά φέρουν σέ πέρας αὐτό τό ἔργο μέ τή βοήθεια τῶν φιλολόγων τῆς ἐποχῆς καί τῶν ἀντιγραφέων (μοναχοί κυρίως) τῶν χειρογράφων πού παρέδιδαν τά κλασικά κείμενα. Αὐτοί οἱ μορφωμένοι καλλιγράφοι μοναχοί μᾶς διέσωσαν τήν ἀρχαία ἑλληνική γραμματεία ἤ, τουλάχιστον, ἕνα σημαντικό μέρος της.
Ἡ συμβολή τῶν χειρογράφων τοῦ Ἁγίου Ὄρους στήν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ εἶναι πολύ σημαντική, τόσο ὅσον ἀφορᾶ τά γράμματα ὅσο καί τίς τέχνες. Ταπεινά φρονοῦμε, εἶναι δύσκολο νά ἐκτιμήσει κανείς πώς θά ἦταν ὁ κόσμος, ἄν οἱ πατέρες δέν ἀντέγραφαν στά βιβλιογραφικά ἐργαστήρια καί δέν φρόντιζαν μέ τόν τρόπο αὐτόν γιά τή διάσωση καί τή διάδοση τῶν καρπῶν τοῦ πνεύματος καί τῆς σοφίας τῶν Ἑλλήνων προγόνων μας.
https://diulistirio.blogspot.gr
